Tài chính hành vi áp dụng những phát hiện bẫy tâm lý trong nhận thức để xác định những sai lầm nhà đầu tư thường mắc phải.
Nhiều chuyên gia đã nói về những cái bẫy tâm lý hoặc hành vi khiến con người đi sai hướng trong cuộc sống nói chung. Khá thường xuyên, một số dạng tâm lý rối loạn chức năng cổ điển được thể hiện trực tiếp trong hành vi đầu tư.
1. Bẫy neo
Đầu tiên, bẫy neo ám chỉ sự phụ thuộc quá mức vào những gì người ta nghĩ ban đầu. Hãy tưởng tượng đặt cược vào một trận đấu quyền anh và chọn võ sĩ hoàn toàn dựa trên người tung ra nhiều cú đấm nhất trong năm trận đấu gần đây nhất. Bạn có thể ra kết quả tốt bằng cách chọn võ sĩ tích cực hơn về mặt thống kê, nhưng võ sĩ có ít cú đấm nhất có thể đã thắng 5 trận bằng loại trực tiếp ở hiệp đầu tiên. Rõ ràng, bất kỳ thước đo nào cũng có thể trở nên vô nghĩa khi bị đưa ra khỏi ngữ cảnh.
Ví dụ, nếu bạn cho rằng một công ty nào đó thành công, bạn có thể quá tự tin rằng cổ phiếu thuộc doanh nghiệp này. Định kiến này có thể hoàn toàn không chính xác trong hoàn cảnh hiện tại hoặc tại một thời điểm nào đó trong tương lai.
Để tránh cái bẫy này, bạn cần linh hoạt trong suy nghĩ và cởi mở với những nguồn thông tin mới. Đồng thời hiểu được thực tế rằng bất kỳ công ty xảy ra những biến động nhanh chóng khiến nhà đầu tư không kịp trở tay.
2. Bẫy chi phí chìm
Bẫy chi phí chìm cũng nguy hiểm không kém. Đây là tâm lý (nhưng không phải trên thực tế) để bảo vệ những lựa chọn hoặc quyết định trước đây của bạn.
Thực sự rất khó để chấp nhận mất mát và/hoặc chấp nhận rằng bạn đã đưa ra những lựa chọn sai lầm của bản thân. Nhưng nếu khoản đầu tư không tốt hoặc chìm nhanh, bạn càng thoát khỏi nó sớm và đầu tư vào một thứ gì đó hứa hẹn hơn thì càng tốt.
Tốt hơn hết là đừng bám vào chi phí chìm và tham gia vào các loại tài sản khác đang tăng giá nhanh chóng. Cam kết về mặt cảm xúc đối với những khoản đầu tư tồi tệ chỉ khiến mọi việc trở nên tồi tệ hơn.
3. Bẫy tâm lý xác nhận
Trong bẫy xác nhận, mọi người thường tìm kiếm những người khác đã và vẫn đang mắc lỗi tương tự. Hãy chắc chắn rằng bạn nhận được lời khuyên khách quan, thay vì tham khảo ý kiến của người đã cho bạn lời khuyên tồi ngay từ đầu.
Nếu bạn thấy mình đang nói những điều như, “Cổ phiếu của chúng ta đã giảm 30%, nhưng chắc chắn tốt nhất là cứ bám lấy chúng, phải không?” thì bạn đang tìm kiếm sự xác nhận từ một số nhà đầu tư không may khác trong tình huống tương tự. Có thể an ủi nhau trong thời gian ngắn nhưng điều này chỉ tạo ra sự ảo tưởng.
4. Bẫy tương đối
Cái bẫy tương đối cũng ở đó chờ đợi để dẫn bạn lạc lối. Mọi người đều có bản chất tâm lý khác nhau, kết hợp với một loạt hoàn cảnh riêng liên quan đến công việc, gia đình, triển vọng nghề nghiệp. Điều này có nghĩa là mặc dù bạn cần biết người khác đang làm gì và nói gì, hoàn cảnh và quan điểm của họ không nhất thiết phải phù hợp với bối cảnh bên ngoài.
Hãy nhận biết, nhưng cũng hãy cẩn thận! Bạn phải đầu tư cho chính mình và chỉ trong bối cảnh của riêng bạn. Bạn bè có thể có cả tiền lẫn sự chấp nhận rủi ro để đầu cơ vào hợp đồng tương lai, nhưng nếu bạn là người có thu nhập khiêm tốn và hay lo lắng thì điều này không dành cho bạn.
5. Bẫy tâm lý hưng phấn phi lý
Khi các nhà đầu tư bắt đầu tin rằng từ quá khứ có thể dự đoán tương lai, họ đang hành động như thể không có sự bất ổn nào trên thị trường. Thật không may, sự không chắc chắn không bao giờ biến mất.
Sẽ luôn có những thăng trầm, cổ phiếu quá nóng, bong bóng lớn, bong bóng nhỏ, thua lỗ toàn ngành, bán tháo hoảng loạ. Tin rằng quá khứ dự đoán được tương lai là dấu hiệu của sự tự tin thái quá. Khi có đủ nhà đầu tư quá tự tin, chúng ta có các điều kiện nổi tiếng của Greenspan “sự hưng phấn phi lý “.
Trong đó sự tự tin quá mức của nhà đầu tư dẫn đến lòng tham và bơm thị trường đến mức không thể tránh khỏi một đợt điều chỉnh lớn. Những nhà đầu tư bị ảnh hưởng nặng nề nhất – những người vẫn dồn hết vốn ngay trước khi điều chỉnh – thường là những người tự mãn và tin chắc rằng đợt tăng giá sẽ kéo dài mãi mãi.
6. Bẫy giả chắc chắn
Cụm từ này là sự quan sát nhận thức của nhà đầu tư về rủi ro. Các nhà đầu tư sẽ hạn chế rủi ro nếu họ cho rằng danh mục đầu tư/lợi nhuận đầu tư của họ sẽ dương – về cơ bản là bảo vệ vị trí dẫn đầu. Tuy nhiên, họ sẽ ngày càng tìm kiếm nhiều rủi ro hơn nếu có vẻ như họ sắp thua lỗ.
Các nhà đầu tư tránh rủi ro khi danh mục đầu tư hoạt động tốt. Trong khi đó họ có thể chịu nhiều rủi ro hơn khi danh mục đầu tư của họ đang gặp khó khăn. Điều này phần lớn là do tâm lý muốn giành lại tất cả. Nhà đầu tư sẵn sàng bỏ vốn để “đòi lại” vốn chứ không phải để tạo thêm vốn.
7. Bẫy tâm lý ưu việt
Đối với một số người, bẫy ưu việt là cực kỳ nguy hiểm. Rất nhiều nhà đầu tư quá tự tin và nghĩ rằng họ biết rõ hơn các chuyên gia hoặc thậm chí là thị trường. Chỉ cần được giáo dục tốt và/hoặc thông minh không có nghĩa là bạn sẽ không được hưởng lợi từ những lời khuyên tốt và độc lập. Ngoài ra, điều đó không có nghĩa là bạn có thể đánh lừa những người chuyên nghiệp và một hệ thống thị trường phức tạp. Nhiều nhà đầu tư đã đánh mất vận may khi bị thuyết phục rằng họ giỏi hơn những người còn lại. Hơn nữa, những người này dễ dàng trở thành con mồi cho một số bẫy khác nêu trên.
Tạm kết
Tâm lý là một thứ nguy hiểm. Có một số sai lầm tiêu chuẩn đáng báo động con người mắc đi mắc lại. Rất dễ rơi vào một trong những cái bẫy tâm lý trong lúc nóng giận hoặc khi bị căng thẳng hoặc bị cám dỗ. Những nhận thức sai lầm, sự ảo tưởng về bản thân, cố gắng điên cuồng để tránh nhận ra những mất mát, tuyệt vọng tìm kiếm sự an ủi từ những người khác, chối bỏ thực tế và hơn thế nữa đều có thể khiến bạn phải trả giá đắt.
Hãy nhận biết bản chất của những cái bẫy này và luôn trung thực và thực tế với chính mình. Hơn nữa, hãy tìm kiếm lời khuyên từ những người có năng lực và hiểu biết về sự chính trực, những người sẽ đưa bạn trở lại thực tế trước khi quá muộn.
